Doğal afetler, aile bağlarını derinden sarsabilir ve çocukların psikolojik sağlığını olumsuz etkileyebilir. Ebeveynlerin sağladığı duygusal destek, çocukların travma ile başa çıkma yetilerini güçlendirir. Bu süreçte, aile içindeki dayanışma ne kadar güçlü olursa, iyileşme süreci o kadar hızlı olur. 6 Şubat depreminde de deneyimlediğimiz gibi, aile içindeki destek ve gönüllü müdahaleler, iyileşmeyi hızlandıran en önemli faktörlerdir. Peki, afet sonrası aile içindeki bağlar nasıl yeniden inşa edilebilir ve güçlendirilebilir?
Doğal afetler ebeveynler aracılığı ile aile sistemini, dolayısıyla çocukları etkiler. Ebeveynin yaşadığı bu deprem olayına uyumu çocuğun da uyumunu şekillendirir. Depremden önce çocuk ile ebeveyn arasındaki ilişkinin niteliği, çocuğun deprem sonrası vereceği tepkileri etkiler. Çocuğun gözünden bakıldığında, güvende hissettiği dünya bir anda yıkılmış gibidir. LJ Proctor’un “Aile bağlamı ve küçük çocukların depreme tepkileri“ makalesinde çocukların büyük çoğunluğu depremden sonra ilk 1 ay ve hatta 8 ay sonra psikolojik sıkıntı belirtileri sergilemektedir.
Araştırmaya göre, deprem öncesi olumlu ebeveyn davranışlarının çocukların sıkıntı düzeyini hafiflettiği görülmüştür. Depremden sonra anne-babanın yaşadığı stres, çocukların psikolojik olarak zorlanmasına neden olabilir. Bu stres, depremin çocuk üzerindeki etkisini artırabilir ya da şekillendirebilir. Ebeveynin gözündeki korku, çocuğun kalbinde yankı bulur.
Deprem sırasında bir çocuğun güvenliğine dair bilgi eksikliği de önemli bir stres faktörü olarak ortaya çıkmaktadır. Ne olduğunu anlayamayan bir çocuk için, belirsizlik her şeyden daha korkutucudur. Annelerin sürekli olarak çocuklarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koyduğu görülmüştür. Sosyal destek kaynakları arasında anne ve babadan gelen destek, akranlardan gelen desteğe göre daha etkili bulunmuştur. Çocuk, en çok annesinin sesinde teselli arar; en çok babasının varlığında kendini güvende hisseder.
Doğal afet sonrası evlilik ve aile etkileşimi ile ilgili çalışmalar oldukça sınırlıdır. Bir afetin ardından, eşlerin birbirlerine olan bağları zaman zaman daha da derinleşebilir, ama aynı zamanda gerilimler de artabilir. Adams, PR ve Adams tarafından yapılan “Felaket olaylarına karşı stres tepkilerinin incelenmesi” araştırmasında, doğal afetin ardından evlilik stresinin ve aile içi şiddetin bu felaketi takip edebileceğini göstermektedir. Özellikle ekonomik kayıp ve uzun süreli ayrılıklar gibi dış stres faktörleri hem bireysel işleyişi hem de iletişim ve destek gibi ilişkisel süreçleri olumsuz etkileyebilir. Bir yanda sevgi ve dayanışma, diğer yanda kaygı ve belirsizlik eşlik eder bu süreçte.
Doğal afetlerin ardından aile sisteminde göç, sosyal ağların kopması, ekonomik kayıplar ve yas gibi durumlar travmayı pekiştirmektedir. Bir ailenin kaybolan her şeyi yeniden inşa etmeye çalışırken karşılaştığı bu zorluklar, her bir bireyin üzerinde derin izler bırakabilir. Ebeveynler, çocukların gelişim dönemlerine göre göstereceği stres tepkilerine ilişkin farkındalıklarını artırmalı, çocuklarının ruhsal ihtiyaçlarını anlamaya çalışmalı ve bu tepkileri sağlıklı biçimde yönetmeye çalışmalıdır. Çocuklar, ebeveynlerinin duygusal yüklerinden etkilenir; onların tepkileri, kendi stresle başa çıkma yöntemlerini şekillendirir.
Tıpkı 6 Şubat 2023’te meydana gelen depremde olduğu gibi, bu tür felaketler yalnızca fiziki yapıları değil, milyonlarca insanın ruhsal dünyasını da derinden sarsıyor. Bu travma, hepimizin derinden hissettiği, unutulmaz bir deneyim olarak hafızalarımıza kazındı. O dönemde, İstanbul Aile Vakfı tarafından başlatılan Gönüllülük Seferberliği Projesi, bölgedeki binlerce aile için adeta bir can suyu oldu. Depremin hemen ardından, 500’ü aşkın ruh sağlığı uzmanı ile Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya’da yürütülen çalışmalar, aile bağlarını yeniden kurma yolunda kritik bir rol oynadı.
Çocuklarla yapılan 84.800 görüşme, gerçekleştirilen 45.000’i aşkın çadır ziyareti ve düzenlenen etkinlikler; çocukların güven duygusunun yeniden inşa edilmesine katkı sağladı. Ebeveyn desteğinin çocuğun krizle başa çıkmasında ne denli önemli olduğunu bir kez daha gösterdi. Belirsizlik ve kaygı içindeki bir çocuğun, annesinin sesiyle sakinleşmesi; babasının dokunuşuyla yeniden umut hissetmesi, tüm bilimsel literatürün ötesinde sahici ve insani bir tablo sunuyor.
Kaynak
Taşdelen-Karçkay, A., Alkan, D. ve Toprak, B. (2023). Doğal Afet Bağlamında Aile Sistemi: Aile İlişkileri, Risk ve Koruyucu Faktörler, Aile Psikolojik Danışmanlığı. Aile Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 6(2), 75-96.
Proctor, L. J. ve ark. (2007). Family context and young children’s responses to earthquake. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 48(9), 941-949.)
Lowe, S.R., Chan, C. S. ve Rhodes, J.E. (2011). The impact of child-related stressors on the psychological functioning of lower-income mothers after Hurricane Katrina. Journal of family issues, 32(10), 1303-1324.
Adams P.R. ve Adams, G.R. (1984). Mount Saint Helens’s ashfall: evidence for a disaster stress reaction. American Psychologist, 39(3), 252–260.
